تا به حال شده به این فکر کنید که شاید به خاطر گروه خونی که دارید احتمال مبتلا شدن به آلزایمر خیلی کم باشه یا آیا آلزایمر از چند سال قبل قابل پیش بینی هست یا نه ؟؟؟
با ما همراه باشید تا در این مقاله با مطالبی ساده اما علمی با این رویداد قابل پیشگیری کاملا آشنا شوید.
تعریف این بیماری معروف چیست؟
آلزایمر یک نوع بیماری است و به فراموشی قبل از موعد موسوم است که بهکندی آغاز میشود و بهتدریج رو به وخامت میرود و حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد میتواند مهمترین عامل بهوجودآمدن دمانس یا زوال عقل باشد.
آیا تابه حال به زمان کشف آلزایمر فکر کردین؟
آلزایمر برای اولینبار توسط یک پزشک روانشناس و عصبشناس آلمانی به نام آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۱ شناسایی و توصیف شد.
او برای شناسایی این بیماری یک زن ۵۰ساله را به نام اوت دتر از زمان بستریشدنش در فرانکفورت در یک آسایشگاه تا زمان مرگش در سال ۱۹۰۶ همراهی کرد.
هر ساله ۲۱ سپتامبر یا ۳۰ شهریور به مناسبت روز جهانی آلزایمر در دنیا مراسم و همایشهای بزرگی برگزار میشود.
میزان شیوع:
در اغلب افراد از سن ۶۵ سالگی به بالا کمکم علائمی مانند فراموشیهای لحظهای که میتواند سیگنالهای شروع این بیماری باشد پدیدار میشود.
ابتلا به آلزایمر در دهه ۳۰ تا ۵۰ زودتر از موعد محسوب میشود. ریسک آلزایمر در زنان بیشتر از مردان است.
بار مالی آلزایمر بر جامعه و خانواده زیاد است و تقریباً برابر بار مالی بیماریهای قلبی و سرطان است.
علائم آلزایمر:
معمولاً آلزایمر با پیری و استرس یا افسردگی اشتباه گرفته میشود.
از علائم پیشآگهی آلزایمر اختلالات شناختی ضعیف یا (MCI) است که میتواند بهاحتمال بالای ۹۰ درصد همراه با آلزایمر باشد
آزمایشهای عصبشناسی میتواند مشکلات شناختی را که منجر به آلزایمر میشود از ۸ سال قبل از ابتلا به آلزایمر پیشبینی کند.
بیشترین بخشی که از مغز که در آلزایمر مورد آسیب قرار میگیرد هیپوکامپ مغز است که در ارتباط با کنترل حافظه است
بارزترین علامت آلزایمر فراموشی کوتاهمدت و بهخاطرنیاوردن اتفاقات اخیر است . علائم روند پیشرفت آلزایمر را میتوان در سه مرحله مورد بررسی قرارداد.
مراحل شروع بیماری :
مرحله خفیف یا اولیه:
در این مرحله فراموشیهای لحظهای بروز پیدا میکند و کمکم فرد دچار مشکلات زبانی و کلامی میشود؛ اما توان انجام کارهای عملی مانند نوشتن، نقاشیکردن و لباس پوشیدن را دارد و فقط در انجام فعالیتهای پیچیدهای که به تواناییهای شناختی بالا نیاز دارند دچار مشکل میشود.
مرحله میانی:
در این مرحله بیمار کمکم توانایی انجام کارهای روزمره و شخصی خود را از دست میدهد و دچار نام پریشی میشود اسم اشیا و افراد را بهسختی به یاد میآورد و دچار پارافاریا میشود؛ یعنی جایگزینکردن کلمات برایش سخت میشود.مهارتهای خواندن و نوشتن را بهمرور از دست میدهد و انجام هر کاری که به هماهنگی اعصاب مغزی و مراکز مغزی نیاز دارد برایش پیچیده و دشوار میشود.
خطر سقوط در حین راهرفتن برایش ایجاد شده و حافظه کوتاهمدتش بهقدری کاهش پیدا میکند که حتی خویشاوندان نزدیکش را به یاد نمیآورد. حافظه بلندمدت نیز بهمرور دچار آسیب میشود.
مشکلات رفتاری و روانی بیشتر و مشهودتر میشود و در نتیجه بیمار دچار کجخلقی، لجبازی، زودرنجی و پرخاشگری میشود و توهمات و اختلالات هویتی پیدا میکند. بیاختیاری ادراری نیز در اواخر این مرحله ظاهر میشود.
مرحله پایانی:
در این مرحله فرد بدون کمک دیگران نمیتواند از خودش مراقبت کند
کمکم توان گفتگو و صحبتکردن و نوشتن را از دست میدهد
گاه دچار پرخاشگری شده و گاهی دچار بیتفاوتی نسبت به اطرافیان خود میشود و معمولاً دارای خستگی مفرط است
کمکم سادهترین کارهای شخصی خود را نیز نمیتواند انجام دهد
دایره حرکاتش بهقدری کاهش پیدا میکند که حتی قادر به راهرفتن نیست و به طور کامل زمینگیر میشود
عضلاتش تحلیل رفته و کاهش وزن پیدا میکند
و سرانجام بیمار آلزایمری براثر تحلیلرفتن بیش از حد مغز و یا بیماریهای ناشی از آن که شامل زخم بستر، عفونتهای زمینهای و یا سینهپهلو است از دنیا میرود
اگر مجموعهای از علائم آلزایمر را بخواهیم خلاصه کنیم میتوان به موارد زیر اشاره کرد
ابتدا فرد در انجام فعالیتهای ظریف فکری مانند توجه، تمرکز، برنامهریزی، انعطافپذیری، تفکر انتزاعی، و اختلال در حافظه معناها و روابط مفهومی به مشکلات عدیدهای دچار میشود
در مراحل پیشرفتهتر علائم زیر ظاهر میشود
نوسانات خلقی، بیانگیزگی بیتفاوتی نسبت به حوادث و اتفاقات اطراف
گمکردن موقعیت مکانی و زمانی خود
بروز علائم افسردگی مانند ازدستدادن احساس لذت و شادی، بیقراری، کاهش وزن و اشتها و یا افزایش آن و احساس گناه
علائم روانی مانند هذیان، روانپریشی، سوءظن
علائم رفتاری مانند آشفتگی، سرگردانی پرخاشگری
ازدستدادن فعالیتهای فکری مانند ناتوانی در محاسبات، تمرکز و ارائه استدلالات منطقی
ازدستدادن فعالیتهای بدنی مانند عدم تعادل در راهرفتن و انجام حرکات هماهنگ و منظم، عدم توانایی در پوشیدن لباس و انجام کارهای شخصی
ازدستدادن اختیار ادرار و مدفوع، عدم توانایی در غذاخوردن و کاهش شدید اشتها
زمینگیر شدن مطلق و سرانجام مرگ
علتهای بهوجودآمدن آلزایمر :
علت ایجاد این بیماری هنوز بهدرستی شناسایی نشده؛ اما فرضیههایی در این زمینه ارائه شده که به شرح آنها میپردازیم :
ژنتیک
افزایش سن
ترومای سر
افسردگی بالینی
التهابات مزمن
سبک زندگی غلط از جمله قرارگرفتن در معرض خطرات محیطی، تغذیه نامناسب و عدم فعالیت جسمی و ذهنی متعادل
و بیماریهای زمینهای مانند فشارخون بالا، دیابت، تصلب شرائین، بیماریهای قلبی و چاقی
از جمله عوامل زمینهساز برای آلزایمر هستند
پاتوفیزیولوژی آلزایمر. AD
شروع بیماری آلزایمر به این صورت است که مقداری از ماده آمیلوئید بتا که یک نوع پروتئین تجزیه یافته است به طور غیرطبیعی در فضای خارج سلولی و در اطراف سلولهای عصبی یا نورونها بهصورت پلاکهای آمیلوئیدی رسوب میکند
یکی از دلایل عمده ایجاد این رسوبات در مغز افراد آلزایمری این است که گلبولهای سفید قادر به کنترل مقدار آنها نیستند
از طرفی پروتئین تاو Tau در فضای داخلی نورونهای مغزی بهصورت تودههای نورو فیبریلاری ایجاد میشود
ایجاد این تودهها باعث تجزیه ساختار اسکلتی درونسلولی شده و به دنبال آن در مرحله اول ارتباطات بیوشیمی در داخل سلولهای عصبی دچار اختلال شده و سپس منجر به مرگ آنها میشود
عملکرد غیرطبیعی این دو نوع پروتئین در مغز باعث ایجاد اختلالات ساختاری و عملکردی در سیستم عصبی و ارتباطات بین نورونها در مغز شده و میتواند منجر به بروز مشکلات جدی در فعالیتهای عصبی و مغزی شود
البته مشکل دیگری که در این حین به وجود میآید اختلال در عملکرد پاکسازی کننده پروتئین اتو فاژی در مغز است که قدرت پاکسازی سلولهای عصبی و فضای بین سلولی را از این رسوبات بهتدریج ازدستداده است عملکرد این پروتئین توسط کلسترول تنظیم میشود که با سایر بیماریهای زوال عصبی نیز مرتبط میشود
تجمع این رسوبات و عدم پاکسازی آنها منجر به تخریب نورونها و اختلال در عملکرد سیناپسها به طور عمده در قشر مغز و بخشهای زیر قشر مغز و همچنین باعث ایجاد آتروفی (آسیب) شدید در قسمتهای دیگر و دژنراسیون (تخریب)
در لوب گیجگاهی (تمپورال)، لوب آهیانه (پاریتال)
و لوب پیشانی (فرونتال) و همچنین قشر سینگولیت
و تخریب در ناحیه هستههای ساقه مغز خصوصاً
لوکوس سیرولئوس در ناحیه پل مغزی میشود
که مجموعاً منجر به تحلیلرفتن مغز و کمشدن حجم آن میشود
سرانجام مجموع این مشکلات منجر به ایجاد استرس اکسیداتیو و التهابات مزمن در مغز میشود که حاصل آن بروز بیماریهای آلزایمر، پارکینسون، عفونتهای اسپیروکت و دمانس است
در تشخیص این اختلالات روشهای تصویربرداری MRI و پت اسکن بهوضوح پیشرفت آلزایمر را در این افراد با تحلیلرفتن بخشهای مشخص مغزی بهوضوح نشان میدهد.
همچنین در بررسیهای میکروسکوپی مغز مبتلایان به آلزایمر پلاکهای آمیلوئیدی بتا که حاصل ذرات و اجسام سخت شده و غیرقابلحل هستند که از قطعات پپتیدهای آمیلوئیدی تشکیل شدهاند
و تودههای نوروفیبریلاری که محصول تراکم پروتئینهای تاو Tau هستند که در نورونها تجمع یافته و بهوضوح مشاهده میشود
افزایش سن یکی از دلایل عمده تجمع این تودهها و پلاکها در مغز افراد است
یکی دیگر از مواردی که حدس زده میشود در ایجاد بیماری آلزایمر و شدت بخشیدن آن میتواند مؤثر باشد کاهش میزان استیلکولین ذکر شده
استیلکولین یکی از واسطههای شیمیایی مهم بین سلولها خصوصاً سلولهای عصبی است که وظیفه مهم پیامرسانی را در بین این سلولها بر عهده دارد
اگر بنا به هر دلیلی مانند کاهش ترکیبات اولیه سازنده این ماده، اختلال در مرکز سازنده آن و یا عوامل ژنتیکی از میزان ساخت و ترشح این هورمون در فضای بین سلولها کاسته شود پیامرسانی
بین سلولی و عملکرد سلولهای بدن دچار اختلال میشود که حاصل این اختلالات در مغز بهصورت بیماریهایی نظیر آلزایمر بروز پیدا میکند
– ژنتیک :
حدود ۱ تا ۲ درصد آلزایمر میتواند موروثی باشد که در چنین شرایطی ابتلا به این بیماری زودتر از موعد و در سنین پایین اتفاق میافتد که در چنین شرایطی بیماری بهسرعت پیشرفت میکند
علت بروز آلزایمر بهصورت ژنتیکی ایجاد جهش در یکی از ۳ ژن کنترلکننده تشکیل پروتئین پیشساز آمیلوئید بتا
(APP)
است که حاصل آن تشکیل پروتئینهای کوچک آمیلوئید بتا است که این پروتئینهای کوچک عامل اصلی تشکیل پلاکهای آمیلوئیدی میشود
اختلالات خواب :
تا مدتها پیش دانشمندان تصور میکردند ایجاد اختلالات خواب یکی از عوارض آلزایمر است؛ اما اکنون فرضیه اکثر محققین بر این است که خود اختلالات خواب میتواند ناشی از التهابات پایدار در مغز باشد که این التهابات عاملی برای ایجاد آلزایمر میشود و در واقع اختلالات خواب جزء عوامل ایجادکننده آلزایمر محسوب میشوند
باید مراقب بهموقع خوابیدن و ساعات مناسب خواب خود باشید تکرار بینظمی در خواب میتواند به بروز آلزایمر و تشدید آن کمک کند.
ارتباط آلزایمر با گروههای خونی :
یک مژده برای افرادی که در گروه خونی O قرار دارند
جالب است بدانید گروههای خونی ازآنجهت که در رشد سیستم ایمنی نقش مهمی دارند در ابتلا به آلزایمر نیز میتوانند مؤثر باشند
افرادی که در گروه خونی O قرار دارند در بخش پشتی مخچه مغز آنها نسبت به سایر گروههای خونی نظیر AB ,B ,A میزان ماده خاکستری بیشتری دارند
و باتوجهبه نقش ماده خاکستری در حفاظت از مغز در برابر آسیبهای مغزی و اهمیت حضور مقدار کافی آن در
بخشهای لیمبیک، تمپورال و هیپوکامپ چپ که از بخشهای آسیبپذیر در بیماری آلزایمر هستند
ازآنجهت که این ماده خاکستری در افراد که در گروه خونی O قرار دارند نسبت به سایر گروههای خونی ضخامت بیشتری دارد
این گروه خونی نسبت به سایر گروههای خونی در برابر اختلالات مغزی و بیماریهای ناشی از این اختلالات خصوصاً آلزایمر مقاومتر هستند
علائم هشداردهنده آلزایمر
وجود ۴ یا ۵ تا از علائم ذکر شده زیر دلایل قانعکنندهای برای مراجعه به درمانگر و بهکاربستن راههای درمانی و پیشگیرانه از سرعت پیشروی بیماری است.
– اختلال حافظه در انجام فعالیتهای روزانه مثل قرارها و انجام کارهای روتین نظیر غذا پختن و یا سرکار رفتن
– مشکل در صحبتکردن و بهکاربردن کلمات نامناسب و بی ربط در هنگام حرفزدن و یا فراموشی ادامه صحبت و مکثهای طولانی در حرفزدن
– گمکردن روز و شب
– اختلال در تصمیمگیری
– اختلال تفکر ذهنی (حسابهای مالی و ارقام)
– جابهجا گذاشتن اجسام مثلاً ساعت را روی گاز بگذارد
– تغییر در حالت و رفتار مثل عصبانیت، خنده و گریه به شکلی نامتعادل
– بیانگیزگی وبی هدفی نسبت به انجام کارها و ادامه زندگی
– بیتوجهی نسبت به اطرافیان و اتفاقات
– تغییر شخصیت (منزوی شدن، عصبانی شدن و….)
راههای پیشگیری و درمان آلزایمر با روشهای غیردارویی
باتوجهبه عوامل مؤثر در بهوجودآمدن این بیماری راهکارهای پیشگیرانه و تأخیر در سرعت پیشرفت این بیماری را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد. اولین گام کنترل بیماریهای زمینهساز آلزایمر هست :
– کنترل بیماری دیابت
دیابت و یا هر بیماری دیگری که بر میزان قند خون مؤثر باشد در عملکرد مغز و اعصاب نیز اثرگذار است به این صورت که افزایش قند خون سبب افزایش میزان آمیلوئید بتا در بدن بیمار میشود.
(آملوئید بتا زنجیرههای پپتیدی کوتاهی هستند که بر اثر تجزیه پروتئینهای بزرگتر به وجود آمده و مهمترین بخش ایجادکننده پلاکهای مغزی در آلزایمر است.)
بنابراین کنترل دیابت یک راه پیشگیری و همچنین کمکردن سرعت پیشرفت آلزایمر درروند درمانی آن است.
– کنترل بیماریهای قلبی و تصلب شرائین، فشارخون بالا، کلسترول بالا و چاقی در پیشگیری و جلوگیری از سرعت روند آلزایمر در مسیر درمان آن مؤثر است
– رفع مجموعه التهاباتی که منجر به استرس و اکسیداتیو در بدن شده و باعث افزایش سلولهای ایمنی موسوم به میکروگلیا در مغز میشود که به طور عمده شامل تروماها و التهابات مغزی و همچنین التهابات کبدی، لثه و دندان، التهابات ریوی، گوارشی و قلبی میشوند
– انجام تحرک و فعالیتهای منظم جسمی و فکری بهصورت ورزشهای اصولی نظیر یوگا تراپی و مدیتیشن که ضمن تقویت عضلات و رفع مشکلات استخوانی و مفصلی و دردهای جسمانی باعث بالارفتن سطح هورمونهای نشاط در بدن شده و با ایجاد هیجانات مفید در جسم و ذهن و تنظیم گردش خون در بدن باعث رفع استرس و افسردگی ناشی از آلزایمر میشوند همچنین با صرف انرژی به کاهش قند خون و چربیسوزی کمک میکنند
– در زمینه فعالیتهای ذهنی و فکری هر عاملی که باعث تحریک حواس پنجگانه به طرق مختلف میشود و بخش یادآوری مغز را هدف قرار داده و تحریک میکند؛ یعنی دقیقاً همان بخشی که در آلزایمر آسیب میبیند میتواند در بحث پیشگیری و درمان آلزایمر مؤثر باشد : نظیر شرکت در گروههای همسن، بازی با کودکان و برخوردهای اجتماعی فعال و…
– انجام مطالعات مرتب روزانه بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه
– حل مسئله، چیدن پازل، حل جدول، بازی شطرنج، یادگیری یکزبان جدید و یا یک مهارت جدید و هر آنچه که مغز را برای یافتن راهحل به چالش وادار کند میتواند در تقویت سلولهای عصبی و فعالشدن آنها مؤثر باشد.
– یادگیری و انجام کارهای ظریف که بهدقت نیاز دارند و باعث میشوند کاری ظریف و کوچک به یک کار بزرگ تبدیل شود و از طرفی بین مغز و اندامهای حرکتی ارتباط برقرار شود؛ مانند باغبانی، بافندگی، سوزندوزی و خیاطی باعث تقویت مهارتهای مغزی و فکری میشوند
– ماساژدرمانی این روش درمانی ضمن آنکه در ایجاد آرامش، رفع استرس و اضطراب و متعادلکردن انرژی در بدن بسیار مؤثر است باعث ایجاد جریان خون در همه اندامها به صورتی متعادل و تقویت سیستم ایمنی و رفع التهابات و همچنین خونرسانی بهتمامی سلولهای بدن از جمله سلولهای عصبی شده و ضمن تقویت آنها به دفع رسوبات مزاحم و پالایش مغز از تودهها و پلاکهای سمی کمک میکند
– گوشدادن به موسیقی مغز موسیقیدانها از حافظه و ضریب هوشی بالایی برخوردار است این افراد به دلیل تأثیر عمیقی که موسیقی بر روح و روان و سلولهای مغزی دارد از ابتکار عمل بالایی برخوردارند و بهندرت دچار مشکلات مغزی از جمله آلزایمر میشوند
– برقراری ارتباط با طبیعت انجام کارهایی که به طور مستقیم فرد را در ارتباط با طبیعت قرار میدهند؛ مانند کشاورزی، باغبانی،
طبیعتگردی و کوهنوردی ضمن اینکه یک فعالیت ذهنی و جسمی برای انسان محسوب میشود فرد را از مواهبی مانند نور آفتاب، تنفس در هوای سالم و سرشار از اکسیژن در جوار گیاهان، وزش بادهای مفید و…. برخوردار میکند که نتیجه آن ایجاد نشاط و آرامش است.
میتواند تأثیر زیادی در کاهش علائم آلزایمر و عوارض آن داشته باشد.
– تنظیم خواب شبانه در محدوده ۱۰ شب تا ۴ صبح برای استراحت سلولهای مغزی و آمادهشدن آنها جهت انجام فعالیتهای جدید بسیار ضروری و قابلتوجه است این مسئله میتواند مانع ایجاد اختلالاتی نظیر آلزایمر شود
آرموتراپی : استفادهکردن از رایحههای گرم نظیر رایحه گل سرخ، گل یاس گل نرگس، گل مریم، اسانس اسطوخودوس و….. نفوذ آنها در سلولهای مغزی از طریق استشمام باعث تقویت و فعالکردن سلولهای مغزی میشود و در پیشگیری و درمان آلزایمر میتواند تأثیرگذار باشد.
راههای درمان آلزایمر با دخالت دارو در پزشکی نوین :
طبق نظر پزشکان و متخصصین مغز و اعصاب هیچگونه راهحل قطعی برای درمان بیماری آلزایمر وجود ندارد و در این زمینه غالباً داروهای آرامبخش و ضد جنون تجویز میشود مانند :
کوئیتاپین
ریسپریدون
اولانزاپین
فلوکسیتین (برای رفع افسردگی زمینهای و یا بعد از آلزایمر)
داروهای ضد کولین استراز
مانند ریواستیگمین، دانپزیل، گالانتامین که افزاینده میزان استیلکولین مغز هستند (ازآنجهت که یکی از دلایل ایجاد آلزایمر کمشدن واسطه شیمیایی استیلکولین است)
مجموعه این داروها ضمن بهبود حافظه در برخوردهای اجتماعی و شناختی به بیمار کمک میکند و دارای عوارض و مشکلات گوارشی نظیر تهوع، استفراغ، دلپیچه و اسهال هستند که برای کمشدن این عوارض سفارش میشود دارو همراه با مایعات فراوان و یا آبمیوه و در حین شام و صبحانه خورده شود.
داروی دیگری که در این زمینه تجویز میشود ممانتین است که به حافظه بیمار و تواناییهای شناختی کمک کرده و اثر محافظتی برای سلولهای مغزی دارد و برای موارد متوسط تا شدید آلزایمر تجویز میشود عوارض این دارو خستگی و گیجی است که برای کمکردن این عارضه دارو همراه غذا باید مصرف شود
مجموعه داروهای دیگری که در ارتباط با بیماری آلزایمر تجویز میشود داروهای ضدالتهابی مانند پروفن است که این دارو نیز دارای عوارض متعددی است
ازآنجهت که بیماریهای زمینهای مانند فشارخون بالا، دیابت، مشکلات قلبی و عروقی، کلسترول بالا، چاقی التهابات مغزی و کبدی میتواند در ایجاد و پیشرفت آلزایمر مؤثر باشد بخشی از داروها در مسیر بهبود و رفع این مشکلات برای بیمار تجویز میگردد
معمولاً متخصصین به دلیل نقش مهمی که ویتامینها در کاهش عوارض آلزایمر دارند و نوعی آنتیاکسیدان محسوب میشوند مکملهای ویتامینی نظیر
ویتامین E , D3, C , ویتامینهای گروه B , استروژن، امگاها و…. در بحث پیشگیری و درمان تجویز میکنند
نقش تغذیه در پیشگیری و درمان آلزایمر و راه کارهای طب مکمل:
طبق تحقیقات بهعملآمده که بر روی هزاران نفر صورتگرفته دانشمندان به این نتیجه رسیدهاند که مصرف غذاهای ارگانیک و سالم که حاوی انواع ویتامینها، املاح و آنتیاکسیدانهای مؤثر در رفع التهابات سلولی و مغزی هستند در بحث پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها از جمله مشکلات مغز و اعصاب نقش بسزایی دارند
و درمانگران طب مکمل با تحقیقات و کسب تجربیات وسیع بر روی بسیاری از این مواد غذایی و همچنین با بهرهگیری از علوم دانشمندان بزرگی نظیر ابوعلی سینا
طیف وسیعی از این ترکیبات و عناصر غذایی را در بحث پیشگیری و درمان معرفی و توصیه میکنند
از جمله توصیههای غذایی در این زمینه موارد زیر است:
مصرف غذاها و ترکیباتی که حاوی انواع
ویتامینهای E, C, D, گروه ویتامینهای B, کوآنزیم کیوتن، امگاها، انواع املاح، آنتیاکسیدانهای ضدالتهابی نظیر فولیکاسید، سولفات روی هستند
این عناصر و ترکیبات غالباً در گروه سبزیها و میوههای تازه قرار دارند که شامل
سبزیها
کلمبروکلی، جعفری، گلکلم، اسفناج، مارچوبه، چغندر
گل سرخ
میوههایی نظیر انگور انواع توتها، انار، زیتون
تنقلاتی مانند کشمش، نخودچی، انجیر خشک
انواع مغزها و دانههای روغنی مانند گردو، بادام درختی، بادامهندی، پسته، فندق، کنجد، کلزا، کانولا، دانه کتان، دانه چیا، سویا
ادویهجاتی نظیر
زردچوبه، دارچین، فلفل سفید، کندر، آویشن، زنجفیل
زنیان، سیاهدانه، زعفران
همچنین مصرف قهوه، کاکائو، شکلات تلخ به دلیل دارابودن کافئین جز تحریککنندهها و تقویتکنندههای سلولهای مغز محسوب میشوند
دراینبین مصرف کندر، کنجد، گل سرخ، شیلاجیت انواع جینسینگ ها همراه عسل، ژل رویال و گردههای گل از اهمیت ویژهای برخوردارند
قابلذکر است که
ترکیب این عناصر و مواد مؤثر و مصرف همزمان آنها در قالب یک مکمل واحد باتوجهبه خاصیت همافزایی که بر یکدیگر دارند اثر آنها را در زمینه پیشگیری و درمان طیف وسیعی از بیماریهای مغز و اعصاب مانند آلزایمر چندین برابر میکند